Jabuuti (Raxanreeb online) – Wasiirka arrimaha dibadda Jabuuti Maxamuud Cali Yuusuf, ayaa ugu baaqay Itoobiya inay aqbasho soo jeedinta lagu qaboojinayo xiisadda kala dhexeysa Soomaaliya. Isagoo ka hadlayay shir madaxeedka Shiinaha iyo Afrika, Yuusuf ayaa rajo ka muujiyay in Itoobiya ay si wanaagsan uga jawaabi doonto hindisaha ku saabsan in Itoobiya ay si gaar ah u siiso dekedda Jabuuti.

“Waxaan ku soconaynaa duufaan,” Youssouf ayaa yidhi. “Dadaaladeenu waxa uu diiradda saarayaa sidii aan u caawin lahayn dalalka sida Suudaan oo kale anagoo ka shaqaynayna sidii loo dhimi lahaa xiisadda Soomaaliya iyo Itoobiya”.

Cidhiidhiga diblomaasiyadeed ayaa bilaabmay markii Itoobiya ay heshiis is-afgarad ah la saxeexatay Somaliland, oo ah maamul-goboleed ka madax bannaan Soomaaliya, horaantii sanadkan. Heshiiskaas oo Itoobiya siinaya inay hesho xeebaha Somaliland si ay aqoonsi u hesho, waxa si weyn uga soo horjeestay Soomaaliya oo u aragta Somaliland qayb ka mid ah dhulkeeda. Soomaaliya ayaa tan iyo markii ay eriday safiirka Itoobiya waxa ay ku hanjabtay in ay dalka ka saari doonto ciidamada Itoobiya ee ku sugan gudaha dalka Soomaaliya.
Toddobaadkii hore, Jabuuti waxay soo jeedisay xal kale. Youssouf ayaa ku macneeyay in dalkiisu uu siinayo Itoobiya 100% gacan ku haynta dekedda Tadjoura oo ku taal meel 100 KM u jirta xuduudka Itoobiya. “Waxaan u fidinaynaa Itoobiya inay si buuxda u maamusho deked cusub,” ayuu yiri Yuusuf, isagoo carrabka ku adkeeyay in hadafka Jabuuti uu yahay horumarinta xasilloonida gobolka. Marinkani waxa uu gacan ka gaysan doonaa dhimista kharashaadka gaadiidka ee Itoobiya, waxana uu yarayn karaa xiisadaha ka dhashay heshiiska Somaliland.

Soomaaliya waxaa caddaatay in inkastoo ay u furan tahay in Itoobiya la siiyo badda ganacsi, haddana ay diidayso joogitaan ciidan ama saldhig ciidan oo qayb ka ah heshiiska. Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa carabka ku adkeeyay in madax banaanida Soomaaliya ay tahay in la ixtiraamo heshiis kasta oo la xiriira xeebaheeda.

Dhinaca kale, Somaliland waxay u aragta is-afgaradka ay Itoobiya la gashay mid horumar u noqon kara aqoonsi caalami ah oo ay muddada dheer raadinaysay. Si kastaba ha ahaatee, heshiiskan ayaa waxaa ka soo horjeestay labada dhinac ee Soomaaliya iyo Jabuuti, oo u arka mid wax u dhimaya xasiloonida gobolka.

Masar oo ka jawaabeysa heshiiska Itoobiya iyo Somaliland, waxay xoojisay xiriirka milateri ee ay la leedahay Soomaaliya, iyadoo hub iyo tababar siinaysa ciidamada Soomaaliya. Talaabadan ayaa walaac ku abuurtay guud ahaan gobolka, iyadoo laga cabsi qabo in colaadaasi ay cirka isku sii shareerto. Masar ayaa horey Itoobiya ugu heshiin weyday biyo xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), iskaashiga cusub ee dhanka milateriga ah ee Masar iyo Soomaaliya ayaa sii murjiyay xiriirka.

Jabuuti oo martigelinaysa dhowr xarumood oo ay leeyihiin ciidamada shisheeye, isla markaana maamusha marinnada muhiimka ah ee maraakiibta ee badda cas iyo gacanka cadmeed, ayaa dadaal ugu jirtay sidii ay u dhexdhexaadin lahayd Itoobiya iyo Soomaaliya, iyadoo ay barbar socoto quwadaha kale ee gobolka sida Turkiga. Inkastoo laba wareeg oo wada-hadal ah ay socdeen, ayaan weli wax xal ah laga gaarin, waxaana weli taagan xiisadda taagan