Nairobi (Raxanreeb) — Madaxweynaha Kenya ayaa Talaadadii shalay difaacay canshuuraha badan ee ay dowladdu dhowaan ku soo rogtay, isaga oo ku tilmaamay “wax-u-hurnimo lama huraan ah” si dalka looga caawiyo wax ka qabashada deynta dibadda ah oo hadda maraysa $70 bilyan.

Madaxweynaha Kenya William Ruto, oo ka hadlayay munaasabad lagu xusayay 60-sano ka dib markii Kenya ay xornimada ka qaadatay Britain, ayaa sheegay in dhaqaalaha ugu weyn Bariga Afrika uusan hadda halis ugu jirin inuu ka baaqsado lacagaha curaarta ah kadib isbedello dhaqaale oo ay dowladdiisa ku sameysay tan iyo markii ay xukunka la wareegtay bishii September ee la soo dhaafay.

“Inkasta oo ay aad u xanuun badan tahay, naf-hurnimada aan bixinay kaliya kama dhigi doonto dagaalyahannadayada xorriyadda inay ku faanaan,” Ruto ayaa u sheegay tobanaan kun oo qof oo ku sugan caasimadda Nairobi. Wuxuu intaas ku daray: “Hadda waxaan xaqiijin karaa anigoo aan ka baqayn wax khilaaf ah in Kenya ay si nabad ah uga baxday khatarta deymaha, iyo in dhaqaalaheennu uu ku taagan yahay cag xasilloon.”

Dhaqaalaha ayaa udub dhexaad u noqday siyaasadda iyo nolol maalmeedka Kenya iyadoo dowladdu wax ka qabaneyso deymaha isa soo taraya. 2 bilyan oo Yuurobond ayaa la filayaa bisha Juun.

Bishii la soo dhaafay, dowladdu waxay heshiis amaah ah la gashay hay’adda lacagta adduunka ee IMF, lacag dhan $938 milyan, taasoo sare u qaadaysa waddanka la daalaa dhacaya kaydadka sarifka lacagaha qalaad ee sii yaraanaya.

Isku daygii dhawaa ee dib u habeynta waxaa ka mid ah canshuur guryeynta qasabka ah oo maxkamadaha ay ku dileen bishii hore inay yihiin “takoorka, caqli-xumo, sabab la’aan iyo ka soo horjeeda dastuurka.”

Madaxweynaha ayaa sidoo kale meesha ka saaray kabitaanadii shidaalka iyo daqiiqda galleyda – oo ah mid daruuri u ah Kenya.

Ruto wuxuu wacad ku maray in “dhammaan canshuuraha ay dowladdu qaado ay ku bixi doonto sidii loogu talo-galay iyo in aan hal shilin – hal shilin-na lagu lumin doonin lunsasho, xatooyo ama musuqmaasuq.” Kenyaanka ayaa in muddo ah ka cabanayey ku-takri-falid baahsan oo rasmi ah.

Madaxweynaha ayaa khudbadiisa ku soo hadal qaadin khatar kale oo ka jirta Kenya, roobabka ay dadka badan ku dhinteen ee ka dhashay El Niño.

Ka hor inta aan la gaarin fasaxa qaranka, dowladdu waxay ku dhawaaqday in dadka Kenyanka ah loo ogolaan doono inay si bilaash ah ku galaan dhammaan jardiinooyinka qaranka iyo matxafyada.

Laakin John Ndirangu, oo ah dukaanle ka soo jeeda kowntiga Muranga, ayaa sheegay in uusan qorsheyneynin ka qeyb galka dabaaldega ama uu qaadanayo gelitaanka beerta bilaashka ah.

“Xaggee baad ka helaysaa lacagtan dhaqaalahan xun si aad u aragto xayawaanka duurjoogta ah markaad gaajaysan tahay?” ayuu weydiiyey.

Siyaasiga ruug-caddaa ah iyo falanqeeye siyaasadeed Njeru Kathangu, oo gacan ka geystay u halgamidda dimuqraadiyadda xisbiyada badan ee Kenya 1980-meeyadii, ayaa sheegay in waddanku u baahan yahay dib-u-habayn si uu u gaadho awooddiisa.

“Laba jiil ayaa hadda ka soo wareegay dhalashada Kenya qaran ahaan, laakiin ma jirto wax muujinaya,” ayuu yidhi. “Haddii Kenya aysan isbedeli karin bilawga jiilkan seddexaad, markaas ma ahaaneyno dowlad gabi ahaanba.”