Jabuuti (Raxanreeb online) – Jabuuti ayaa sheegtay inay u bandhigtay Addis Ababa heshiis ay ku qaybsanayso dekedda, tallaabadaas oo lagu doonayo in lagu qaboojiyo xiisadda ka dhex aloosan dalalka Geeska Afrika ee Itoobiya iyo Soomaaliya.

Xidhiidhka Muqdisho iyo Addis Ababa ayaa aad u xumaaday tan iyo markii Itoobiya ay bishii January heshiis muran badan dhalisay oo dhinaca badda ah la gashay maamul-goboleedka Soomaaliyeed ee Somaliland.

Heshiiska is-afgaradka (MoU) wuxuu siinayaa Itoobiya — oo ah mid ka mid ah waddamada ugu waaweyn adduunka — inay galaan badda, laakiin Soomaaliya waxay ku cambaaraysay inay weerar ku tahay madax-bannaanideeda.

Wasiirka arrimaha dibadda Jabuuti Mahamoud Ali Youssouf ayaa sheegay in dowladiisa ay ku yabooheyso in dekada Tadjoura ay si wada jir ah ula shaqeyso Itoobiya, balse waxa uu beeniyay in ay qorsheynayaan in gabi ahaan ay ku wareejiyaan.

“Waxa aan u soo jeedinay Itoobiyaanka waa in aan la iibin dekedda Tadjoura, weligeed ma dhicin wax su’aal ah oo ku saabsan bixinta iyo iibinta dekedda,” ayuu u sheegay suxufiyiinta Isniintii.

“Waa dhaxal qaran oo aan weligeed cidna laga iibin,” ayuu yiri, isagoo intaas ku daray: “Innagoo wadajirna (dekedda) ayaanu maamulnaa.

Xaruntan oo la furay sannadkii 2017-kii oo ay ku kacayso 60-milyan oo doollar, ayaa waxay marin u siinaysaa gacanka Cadmeed, kaddibna badda cas, taasoo ka mid ah marinnada ganacsi ee ugu waaweyn caalamka.

Yuusuf waxa uu sheegay inay muhiim u tahay Djibouti oo dhaqaalaheeda ku tiirsan ganacsiga caalamiga ah iyo warshadaha maraakiibta inay sii ahaato ganacsiga Itoobiya.

Afhayeenka Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Ahmed, Billene Seyoum, si degdeg ah ugama jawaabin codsiga AFP.

Sida ku cad heshiiskii 1-dii Janaayo ee Addis Ababa, Somaliland waxay ogolaatay inay 20 kiiloomitir (12 mayl) oo xeebteeda ah muddo 50 sano ah ka kirayso Itoobiya, oo doonaysa inay ka samaysato saldhig ciidan iyo deked ganacsi.
Taas beddelkeeda, Somaliland waxay sheegtay in Itoobiya ay siinayso aqoonsi rasmi ah, inkasta oo aanay weli Addis Ababa xaqiijin.

Somaliland oo hore u ahaan jirtay maxmiyad ka tirsan Ingiriiska oo ay ku nool yihiin 4.5 milyan oo qof, ayaa sannadkii 1991-kii si keli ah ugu dhawaaqday madaxbannaanideeda, balse tallaabadaasi weligeed ma aqoonsan beesha caalamka.

Addis Ababa waxay fursad u haysataa inay hesho deked ku taal Eritrea ilaa ay labada dal dagaal dhex mareen 1998-2000. Wixii markaas ka dambeeyay Itoobiya waxa ay inta badan ganacsigeeda badda u dirtay Jabuuti.

Itoobiya iyo Soomaaliya ayaa waxaa ka dhaxeeya xiriir duufaanno iyo dagaal dhuleed, iyagoo laba dagaal dhexmaray dabayaaqadii qarnigii 20-aad.

Ra’iisul wasaaraha Itoobiya ayaa Axaddii ka digay in dalkiisa uu “haleeli doono” ummad kasta oo khatar ku ah madax-bannaanideeda, kaddib markii Addis Ababa ay ku eedaysay jileyaal aan la magacaabin inay doonayaan inay “qalqal-geliyaan” Geeska Afrika.

Faallooyinka ayaa yimid ka dib markii Qaahira — oo muddo dheer xiriir wanaagsan la lahayd Addis Ababa oo ku saabsan biyo-xireenka weyn ee Itoobiya ee webiga Niil Buluuga — bishii hore ay qalab milatari u dirtay Soomaaliya.

Masar ayaa sidoo kale ku yaboohday in Soomaaliya la geeyo ciidamo ka hoos shaqeeya howlgalka cusub ee Midowga Afrika oo bedeli doona ciidamada nabad ilaalinta ee hadda jira ee loo yaqaan ATMIS, sanadka soo socda.

Itoobiya ayaa hadda gacan weyn ku leh ATMIS oo gacan ka siisa ciidamada Soomaaliya ee dagaalka kula jira kooxda Jihaad doonka ah ee Al-Shabaab.