Filibiin (Raxanreeb) Waddanka Filibiin Malaayiin carruur ah oo ku nool Filibiin ayaa ku laabtay dugsiyada hoose iyo sare fasalladoodii ugu horreysay ee tan iyo markii uu faafay Caabuqa COVID-19 uu ku dhacay laba sanno ka hor.

Iskuullada dalka oo dhan maantoo Isniin, ah ayay Ardayda waji-xidhka iyo lebbiska xidhan ayaa saf ugu jiray hubinta heerkulka markay ay ku soo laabanayaan fasalladooda.

Dugsiga hoose ee Guevara ee Manila, kaas oo xidhay fasallada illaa bishii Maarso 2020, fasalka lixaad Sophie Macahilig ayaa sheegtay inay “ku faraxsan tahay” inay la kulanto ardaydeedii ay isku fasalka ahaayeen iyo macalimiin ka dib laba sanno oo casharro Zoom lagu qaadanayay.

“Waan raaxaysan jirnay, haddana mar kale ayaan madadaali karaa,” 11-jirka ayaa u sheegay wakaaladda wararka ee AFP.

Filibiin waa mid ka mid ah waddamadii ugu dambeeyay ee adduunka ee dib u bilaabaya casharro toos ah, oo fasallada la xaadirayo digniino sheegaya in xirnaanshaha daba dheeraaday ee fasallada ay uga sii dartay xiisadda waxbarasho ee dalka.

Filibiin wuxuu ka mid ahaa kuwa ugu darnaa ee uu ku dhuftay masiibada Koonfur bari Aasiya, ka dibna madaxweynihii hore ee Rodrigo Duterte wuxuu dhaqan geliyay mid ka mid ah xiritaannada Corona Virus-ka ugu dheer adduunka iyo xiritaanka iskuullada.

Duterte, oo lixdii sanno ee uu xilka hayay ku ekaa June 30, ayaa diiday baaqyo ah in dib loo furo xiisadaha sababo la xiriira cabsi laga qabo inay hurin karto cudurro cusub.

Xiritaanka iskuullada oo daba dheeraaday ayaa dhaliyay cabsi laga qabo in heerka wax-akhris ee carruurta Filibiin – kuwaas oo horeyba u joogay heerar naxdin leh kahor masiibada – ay ka sii dari karto.

Daraasad uu sameeyay Bangiga Adduunka sannadkii hore ayaa muujisay in illaa iyo sagaal ka mid ah 10ka carruurta ah ee Filibiin ay la ildaran yihiin “waxbarashada saboolnimada”, awood la’aanta carruurta da’doodu tahay 10 jir inay akhriyaan oo fahmaan sheeko fudud.

Vladimir Quetua, oo ah guddoomiyaha qaran ee isbahaysiga macallimiinta ayaa u sheegay Al Jazeera in arday badan ay lumiyeen xirfado, iyo sidoo kale xiisaha ay u qabaan waxbarashada. “Guud ahaan, saameynta labadan sanno waxay ahayd tayada waxbarashada.

”Qaar ka mid ah ardaydeena fasalka siddeedaad, ma garanayaan sida wax loo qoro, sida loo xisaabiyo Lambarrada. In badan oo ardaydeenna ka mid ahina ma xiiseeyaan waxbarashada haba yaraatee,” ayuu yidhi.”

Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan carruurta ee UNICEF ayaa soo dhoweysay dib u furitaanka iskuullada dalka Filibiin.

Niko Wieland, oo ah afhayeenka UNICEF Filibiin, ayaa sheegay in carruurta dib u billaabaya fasallada shakhsiyeed ay tahay “tallaabo weyn oo loo qaaday jihada saxda ah”.

“Waan ognahay in maqnaanshaha dheeraadka ah ee dugsiga iyo la’aanta dugsiga ay horseedayso heerar sare oo ka-tagitaan ah. Waxa ay ka reebaysaa carruurta awoodda ay wax ku baran karaan, in ay la joogaan asaagooda, taas oo lagama maarmaan u ah, gaar ahaan sannadaha yaryar, marka carruurtu u baahan yihiin in ay waqtigooda horumarinta xirfadahooda bulsho markaa maanta waa daqiiqad loo dabbaaldegayo.”

Kaliya 24,000 oo ka mid ah dugsiyada dadweynaha ee qaranka, ama khiyaastii 46 boqolkiiba, ayaa awood u yeelan doona inay furaan xiisado shaqkhi ah shan jeer usbuucii laga billaabo Isniinta, halka inta soo hartay ay wali adeegsan doonaan isku dhafka shakhsi iyo fasallo khadka tooska ah illaa Noofembar 2, marka dhammaan dugsiyada dawliga ah iyo kuwa gaarka loo leeyahay laga rabo inay ardayda oo dhan ku soo celiyaan fasallada, ayay yiraahdeen saraakiisha waxbarashadu.

Illaa 1,000 dugsi ma awoodi doonaan inay u wareegaan fasallo fool ka fool ah gabi ahaan inta lagu jiro xilliga kala guurka ee dhammaanaya Noofambar 2 sababo kala duwan, oo ay ku jiraan burburka dhismayaasha iskuullada ee uu sameeyay dhulgariir xooggan bishii hore ee waqooyiga, ayay yiraahdeen saraakiisha.

Laakin xitaa marka fasallada fool ka foolka ah dib loo billaabo, dhibaatooyinkii hore way sii jiraan kuwaas waxaa ka mid ah tirada fasallada waaweyn, hababka waxbaridda ee duugoobay, saboolnimada, iyo wax la’aanta kaabayaasha aasaasiga ah, sida musqulaha.

Waaxda waxbarashadu waxay sheegtay in dugsiyada qaarkood ay tahay in ay fasallada u qaybiyaan illaa saddex shaqo maalintii taas oo ay ugu wacan tahay yaraanta fasalka, dhibaato soo jiitamaysay, iyo in laga fogaado buux dhaafka taas oo dugsiyada u rogi karta xurumo cusub oo uu ka dillaacay Corona virus.

“Waxaan mar walba sheegnaa in yoolkayagu uu yahay ugu badnaan laba isbaddel oo keliya, laakiin waxaa jiri doona meelo ay tahay inay ku dhaqaaqaan saddex isbaddel sababtoo ah runtii aad bay u buuxsameen,” afhayeenka Waaxda Waxbarashada Michael Poa ayaa ka sheegay shir jaraa’id Jimcihii ka hor inta aan dib loo furin fasallada, dowladdu waxay xoojisay ololaha tallaalka waxayna ardayda siin doontaa gaadiid dadweyne oo bilaash ah illaa dhammaadka sannadka.

Sabtidii, dowladdu waxay billowday inay u qaybiso ardayda iyo waalidiinta ku dhibtoonaya inay daboosho kharashaadka, taasoo keentay in ay ka soo baxaan fawdo ka baxsan xarumaha qaybinta.

Magaalada Zamboanga, 29 qof ayaa ku dhaawacmay kaddib markii dhowr kun ay isku dayeen inay ka riixaan albaabka dugsi sare.

AFP ALJAZEERA